مهدکودک خوب است یا بد؟
کودک در ابتدای تولد موجودی زیستی است که برای ادامه حیات و تحول جسمانی و روانی خود نیاز به توجه و مراقبت دلسوزانه دارد.
هر چند پیوند مادر و کودک در نه ماه بارداری مادر ایجاد شده، اما پس از تولد نیز تا مدتی نوزاد بخشی از وجود اوست، بخشی که بنا به شرایط روانی، اجتماعی مادر، می تواند خواستنی و مطلوب و یا ناخواسته باشد. همین امر بر کیفیت ارتباط مادر و کودک تأثیر می گذارد و نه تنها در میزان توجه و ارضاء نیازهای مادی و جسمانی کودک موثر می افتد، بلکه رشد و تحول هیجانی و هوشی وی را نیز متأثر می سازد. سرعت رشد انسان از تولد و حتی پیش از تولد تا هفت سالگی مسئله ای است که کم و بیش در سرتاسر جهان به آن توجه کرده اند. اکنون این مرحله را از حساسترین و مهمترین مراحل رشد انسان می دانند، پژوهشهای گوناگون عصر ما نشان داده که اگر در این مرحله ی رشد از نظر جسمی، روانی، تربیتی نسبت به کودک غفلت و کوتاهی شود در مراحل بعد تنها پنجاه درصد از این کوتاهی ها را می توان جبران و پنجاه درصد دیگر جبران ناپذیر خواهد بود.
حال ممکن است بنا به شرایط مادر، مراقبت از کودک از ۲ تا ۳ ماهگی به مربیان مهد کودک سپرده شود که این امر به نوعی موجب ملازمت، همکاری و پیوستگی مادر و مربی می گردد که لازم به بذل و توجه است.
تعریف مهد کودک: مهد کودک محلی است برای مراقبت ، شناخت استعدادها، پرورش عاطفی، جسمی، هوشی، رفتاری (اجتماعی) گفتاری و رشد خلاقیت کودکان در سنین قبل از دبستان در شش بخش:
| ۱ | ۱۲-۳ ماهگی | شیر خوار |
| ۲ | ۱۲-۲۴ ماهگی ۱-۲ سالگی | نوپا ۱ |
| ۳ | ۲۴-۳۶ماهگی ۲-۳ سالگی | نوپا ۲ |
| ۴ | ۳۶-۴۸ ماهگی ۳-۴ سالگی | نوباوه |
| ۵ | ۴۸-۶۰ ماهگی ۴-۵ سالگی | پیش آمادگی |
| ۶ | ۶۰-۷۲ ماهگی ۵-۶ سالگی | آمادگی |
هدفهای کلی آموزش و پرورش قبل از دبستان (مهد کودک) را اینگونه می توان فهرست بندی کرد:
۱– جایگزین حضور مادر شدن در همه اوقاتی که به نیروی کار او در جامعه مورد نیاز است. منظور فقط نگهداری و پرستاری نیست بلکه بهترین جایگزین یعنی توجه به همه ی جوانب پرورش جسمی و معنوی است.
۲- پایه گذاری ارزشهای انسانی – اخلاقی، اجتماعی، فرهنگی و اعتقادی و مذهبی، در کودکان
۳- شکوفا کردن استعدادها و توانایی های کودک
۴- آماده کردن کودک برای ورود به دبستان
با توجه به تعاریف فوق، هنگام ورود کودک به مهد کودک، مهمترین مسئله تأمین امنیت روانی محیط جدید و ایجاد آرامش برای وی است. خصوصاً کودکان زیر ۳ سال که به علت وابستگی شدید به خانواد در بدو ورود نیاز به توجه و مراقبت عاطفی بیشتری دارند. پذیرش در مهد کودک بایستی از ساعات کم و به تدریج و همراه با مادر شروع و هر روز نسبت به روز قبل، مدت ماندن کودک بیشتر شود.بعد از مدتی (که نمی توان به طور ثابت و مشخص مدت آن را برای همه بچه ها یکسان در نظر گرفت) کم کم از حضور مادر در مهد کودک کم شود و کودک در غیاب مادر، به صورت کوتاه مدت در مهد بماند و مدتی به همین صورت ادامه پیدا کند تا کودک تدریجاً مورد را بپذیرد. به هیچ وجه ماندن کودک در روزهای اول ورود به مهد کودک به صورت طولانی مدت و بدون همراهی پدر و مادر توصیه نمی شود. اگر کودکی تا سه هفته نتوانست با مهد کودک سازگاری برقرار کند می بایست از نگهداری او در مهد کودک صرف نظر کرد و راه دیگری برای مراقبت او پیدا کرد.
کودکان از ۵/۲ سالگی به تنهایی رضایت نمی دهند و بازی فردی آنها را ارضاء نمی کند، از دیدن سایر بچه ها خوشحال می شوند و به بودن با همبازی رغبت نشان می دهند. بنابراین سن اجتماعی و وارد گروه شدن در شرایط فعلی جامعه ما را، از حدود ۵/۲ تا ۳ سالگی می توان در نظر گرفت. بنابراین نقش مهد کودک در این سن اهمیت پیدا میکند مادرانی که به علل اشتغال یا تحصیل یا غیره ناچارند کودکان شیرخوار خود را حتی از ۲ یا ۳ ماهگی به مهد بسپارند ابتدا باید نسبت به انتخاب مهد بسیار دقت و اطلاعات داشته باشند. چون این کودکان حتی قادر نیستند که تنزل اوضاع را بازگو نمایند که بر آنها چه گذشته، بنابراین، بایستی به جایی سپرده شوند که از جهت نیازهای عاطفی، جسمی مختص این سن، مورد اعتماد باشد.
مهد کودک می بایست با انتخاب مربی دلسوز و مهربان و آگاه نسبت به مسائل و آموزش کودکان به عنوان جانشین مادر و یک مراقبت کننده ، بتوانند کمبود عاطفی مادر را به خوبی پر کند، در واقع آغوش مربی می بایستی جای آغوش مادر باشد.
تحقیقات روان شناسی بر روی کودکان زیر ۳ سال نشان می دهد، فقط عاطفی کودکان به علت عدم وجود محبت مادر یا جانشین وی باعث می گردد در آینده، این کودکان آسیب پذیر تر بوده و دچار بیماری های روانی گردند.
دلبستگی ، پیوند عاطفی مستحکمی بین کودک و مراقبت کننده است و اساس انطباق اجتماعی و شناختی آتی کوچک می باشد.
مکرراً مشاهده شده کودکانی که در روزهای اولیه ورود به مهد در جلوی در ورودی از آغوش والدین گرفته می شوند و با گریه و شیون بلافاصله به مربی سپرده می شوند دچار شب ادراری، تب و دردهای جسمی، بی خوابی، ترس هایی با علل نامعلوم و لکنت شده اند واین نشانگر اضطرابی است که کودک در روبرو شدن با محیط جدید به علت عدم احساس امنیت روانی – عاطفی به ان دچار شده است. از این رو کیفیت و نحوه ارتباط اولیه کودک با مربی یا مراقبت کننده خود، به تدریج ابعاد گسترده تری می یابد و اهمیت آن بیش از پیش نمایان می گردد. مراقبت کنندگانی که به دلیل عدم علاقه به کودک مشغله و گرفتاری زیاد، عدم تأمین مالی و ... مسائل دیگر، تمایلی در رسیدگی به نیازهای کودکان ندارند، به جای اینکه فضای مناسب برای رشد و تحول، زمینه های رشد نا به هنجار را در کودک فراهم می آورند و توانمندیها و قابلیتهای وی را محدود و حتی نابود می سازند. از این رو ویژگیهای مربی کودکان به طور خلاصه چنین ذکر می گردد.
علاقه مندی به کار با کودکان، داشتن سلامت روانی و جسمانی ، صبوری و شکیبایی، داشتن تجربه و احساس مادری برای کودکان، سرحال و با نشاط بودن، احساس تعهد ایمانی و اخلاقی در کار با کودکان آگاهی از مسایل و نیازهای کودکان ، توجه به رشد در ابعاد مختلف جسمانی، حرکتی، عاطفی، روانی،ذ هنی، اجتماعی و زبان آموزی کودکان، ظاهری اراسته و مرتب، با محبت و دلسوز بودن، بذل توجه یکسان به کودکان، داشتن توانایی و صلاحیت لازم در نگهداری از کودکان، عدم تبعیض بین کودکان به عبارت ساده تر، مربی این گروه سنی می بایست فردی متعهد، کاردان ، آگاه و سازمان دهنده به امور مربوط به کودکان باشد.
بخش عظیمی از آموزش و پرورش و دستور عمل هایی که در مهد کودکها اعمال می شود برای پیشبرد همه جانبه ی رشد عاطفی، جسمانی، ذهنی، اخلاقی و ذهنی هنری و خلاقیت کودکان است و آنان را برای ورود به دبستان آماده می سازد. تحقیقات روان شناسی در سالهای اخیر بیشتر در زمینه این مرحله از زندگی کودک (مقطع پیش دبستان) انجام شده و ثابت کرده اند که منش و هوش، تا آن درجه که در قدیم فکر می کرده اند، ذاتی و ارثی نیست، بلکه متأثر از شرایط محیط است. هر قدر محیط نشو و نمای کودک آگاهانه تر، غنی و درجهت شکوفایی کامل او باشد، هوش کودک بیشتر و خلق و خوی او متعادل تر است. به همین دلیل تعلیم و تربیت دوره ی پیش دبستان در زمان ما اهمیتی دیگر یافته است.
در واقع انطباق با محیط، درک نیازهای کودکان و فعال کردن آنان باید محور اصلی فعالیتهای قرار گیرد.
ماکارنگو معتقد است: شیوه ی آموزش و پرورش کودک در دوره پیش از مدرسه تعیین مکننده موفقیتهای تحصیلی او در دوران مدرسه است و نیز مطمئناً موقعیت های بعدی او در زمینه فعالیتهای علمی و هنری تأمین می کند و موفقیت اجتماعی و خوشبختی او در زندگی خصوصی رقم می زند.
