در جست‌وجوی آغوش امن کودکی- نگاهی بر عملکرد مهدکودک ها
زهرا جعفرزاده
سال هاست که زنان شاغل کودکان خود را در ساعاتی از روز به آغوش مربیان مهدها می سپارند تا فرزندانشان در نبود آنها، احساس لذت بخش بودن در کنار همسالانشان را تجربه کرده و از همه مهم تر مهارت بیاموزند. اگر تا پیش از این، زنان شاغل از سر ناچاری کودکان خود را به مهدها می‌سپردند اکنون اما بسیاری از زنان خانه دار فارغ از شاغل بودن یا نبودن، به اهمیت حضور کودکشان در این اماکن پی برده اند. ساعات امن کودک در آغوش مربیان زمانی مورد تهدید قرار می‌گیرد، که مواردی از آزار و آسیب‌‌هایی که اگر نگوییم جسمی، روحی و عاطفی علیه کودک اعمال می‌شود.
یکی از این موارد را انجمن حمایت از حقوق کودکان به تازگی ثبت کرده
است، پسر بچه سه ساله‌ای که از سوی مربیانش، تهدید به بریدن دست شده بود. هر چند
که این اقدام برای ساکت کردن و شاید ترساندن کودک صورت گرفته بود اما از نظر
روانشاسان و فعالان حقوق کودک، کودک آزاری به شمار رفته و تاثیرات منفی بر روحیه
کودک بر جای می‌گذارد. مادر این کودک سه ساله در گفت و گو با آرمان درباره اتفاقی
که برای فرزندش رخ داده بود، توضیح می‌دهد:« من شاغل هستم و به ناچار فرزندم را در
مهد کودکی در منطقه گیشا ثبت نام کرده بودم، روز معلم قصد خرید کادو برای مربی اش
داشتیم که با مخالفت شدید او مواجه شدیم. زمانیکه موضوع را جویا شدیم متوجه شدیم
او از سوی یکی از مربیان نسبت به قیچی کردن دستش تهدید شده، این موضوع را به مدیر
مهد کودک گزارش دادیم آنها ماجرا را انکار نکرده و مدعی شدند که کودک باید از شخصی
در مهد کودک حساب ببرد، این شخص نیز آشپز مهد بود که برای آرام کردن و جلوگیری از
شیطنت زیاد به صورت کلامی او را تهدید به بریدن دست کرده است.» مادر این کودک سه
ساله به روند پیگیری این موضوع از بهزیستی اشاره می‌کند؛ « زمانیکه موضوع را با مادران
دیگر در میان گذاشتم آنها نیز اعلام کردند که شاهد سوء رفتار با کودکانشان بوده‌اند
که به صورت لفظی بوده است، از این رو موضوع را با سازمان بهزیستی در میان گذاشتم
اما اقدامی صورت نگرفت، از این رو نسبت به انتقال فرزندم اقدام کردم.»او ادامه می‌دهد:«
متاسفانه نظارت کافی روی مهدهای کودک صورت نمی‌گیرد، مدیران حتی از بازرسان نیز
ترسی ندارند و از آنجا که از زمان حضور آنها اطلاع دارند از روز قبل نسبت به مرتب
کردن فضا و تحسین رفتار اقدام می‌کنند.»
تهدید علیه سلامت روحی کودک
شیرین صدر نوری، مددکار انجمن حمایت از حقوق کودکان در گفت و گو با
آرمان، درباره برخی از اتفاقاتی که در برخی مهدهای کودک رخ می‌دهد توضیح می‌دهد:«
برای نمونه دیده شده که مربی مهد، کودک را برای مدتی در اتاق زندانی کرده تا تنبیه
شود یا بدلیل شیطنت‌های کودک، پوشک او را عوض نکرده یا غذای مناسبی به او نداده
است، همچنین دیده شده که کودک را مجبور به خوابیدن می‌کنند یا او را از شخص خاصی
در مهدکودک می‌ترسانند.» او از ثبت 3 مورد کودک آزاری در صدای یارا خبر می‌دهد، به
گفته او این سه کودک که یک پسر و دو دختر هستند، مورد کودک‌آزاری کلامی و عاطفی
قرار گرفته بودند.
به گفته مددکار انجمن حمایت از حقوق کودک امنیت کودکان در برابر حوادث
نیز در این مراکز از اهمیت فراوانی برخوردار است، برای نمونه در برخی از مهدها،
گزارش شده که کودک به‌دلیل غفلت مربی، با شیء برخورد کرده و به شدت آسیب دیده است.
فضای بازی و محل نگهداری کودک برای جلوگیری از این حوادث باید به گونه خاصی طراحی
شود. صدرنوری بر این نظر است که بیشتر کودک آزاری‌های عاطفی و کلامی در قالب تهدید
از سوی مربیانی رخ می‌دهد که آموزش‌های لازم را فرانگرفته‌اند یا از نظر مالی،
تامین نیستند. به اعتقاد این مددکار تمام این مسائل باعث می‌شود که کودک آسیب روحی
ببیند. بررسی‌ها نشان می‌دهد کودکان در معرض این شرایط، دیگر به اطرافیانشان
اعتماد نمی‌کنند. اتفاقاتی که در مهدها می‌افتد بر دنیای خارج از مهد، کودکان نیز
تاثیر می‌گذارد، برای نمونه کودکی بود که در مهد از سوی مربیانش نسبت به کثیف کردن
پوشک تهدید شده بود، این کودک حتی در خانه نیز از این کار وحشت داشت.
کودک‌آزاری در‌مهدها استثنایی است
درباره این موضوع و اطلاع از نحوه نظارت بر مهدهای کودک با مدیر کل
امور کودکان و نوجوانان بهزیستی گفت و گو کردیم. حمیدرضا الوندی در توضیحات خود به
شدت ماجرای وقوع هر گونه کودک‌آزاری در مهدها را رد کرد با این توضیح که:
« کودک‌آزاری مفهمومی است که معمولا در فرآیند آسیب‌های اجتماعی ایجاد
می‌شود، بنابراین این موضوع برای فضای امنی مانند مهد کودک که کودک در زمان نبود والدینش
در آن نگهداری می‌شود، مفهومی ندارد.» او وجود کودک آزاری در مهدکودک‌ها را استثنا
می‌داند. «مهدکودک فضای ارتباطی سه گانه میان کودک، خانواده و یک موسسه است،
خانواده اولین و بهترین کسی است که می‌تواند هر گونه غفلت و یا بی‌توجهی در مهد را
تشخیص دهد.» این مسئول در سازمان بهزیستی با قاطعیت تاکید می‌کند که بر اساس گزارش‌های
سال گذشته، حتی یک مورد از آسیب جسمی روحی و عاطفی به کودکان در مهدها سازمان
گزارش نشده است.او با بیان اینکه مسئولیت صدور مجوز برای مهدهای کودک به سازمان
بهزیستی سپرده شده است، ادامه می‌دهد:« متولی ارائه خدمات به کودکان زیر 6 سال به
عهده بهزیستی است، تمام خانواده‌‌هایی که از خدمات مهدهای کودک استفاده می‌کنند،
باید در ابتدا به این موضوع توجه کنند که مهدکودک مجوز بهزیستی داشته و این موضوع
در سردر محل حک شده باشد، چرا که به جز سازمان بهزیستی مراکز و سازمان‌های دیگری
نیز هستند که مجوز مهدکودک صادر می‌کنند.»
به گفته مدیر کل دفتر کودکان و نوجوانان سازمان بهزیستی، در حال حاضر
سازمان تبلیغات اسلامی، مجوز مهدهای دارالقرآن نیز صادر می‌کند، البته وزارت آموزش
و پرورش نیز در این زمینه فعالیت می‌کند. با این حال تمام مهدهای زیر نظر سازمان
بهزیستی دارای ضوابط و استانداردهای لازم هستند. الوندی ادامه می‌دهد:« براساس این
استانداردها، دوره‌های سه بخشی، تکمیلی و ارتقایی برای مربیان و مدیران مهدهای
کودک برگزار می‌شود، دراین دوره‌ها به مربیان و مدیران آموزش داده می‌شود تا چگونه
به شکل تخصصی به کودکان آموزش دهند، همچنین بر اساس این استانداردها، تجهیزات و
شرایط این مهدکودک‌ها تعیین شده که باید از سوی مدیران رعایت شود.»
او نظارت سازمان بهزیستی بر مهدکودک‌ها را قابل توجه توصیف می‌کند؛«
کارشناسان سازمان بهزیستی در سطح شهرستان‌ها نسبت به بازدید و نظارت بر مهدکودک‌ها
اقدام می‌کنند، اکنون ستاد نظارتی در استان‌ها و شهرستان‌ها فعال شده و بر اساس یک
برنامه زمان‌بندی شده، از مهدها بازدید می‌شود.» این مسئول در سازمان بهزیستی
کشور، می‌گوید:« در کنار گزارش‌های مکتوب، بازدیدهای ادواری و فصلی، چند‌سال است
که بحث نظارت فراگیر بر مهدکودک‌ها نیز ایجاد شده که تمام مهدها بر اساس شاخص‌های
مورد نظر نظارت می‌شوند.»
برای هر15 کودک‌یک مربی
پیگیری تخلف‌‌هایی که در مهدها رخ می‌دهند نکته دیگری بود که این
مسئول در سازمان بهزیستی به آن اشاره می‌کند؛« در داخل تمام مهدهای کودکی که از
سازمان بهزیستی مجوز گرفته اند، پوستری نصب شده که در آن شماره تلفن رسیدگی به
شکایات والدین آمده است، خانواده‌ها با فرستادن پیامک و یا تماس با این شماره ها،
تخلف را گزارش کرده و این سازمان طی 24 ساعت موضوع را پیگیری می‌کند. ما نمی‌گوییم
این مهدها عاری از هر گونه اتفاق خاص است، به هر حال بدلیل شرایط سنی و علایق
کودکان، ممکن است اتفاقی برای آنها بیفتد که مفهوم آن با کودک آزاری متفاوت است،
هر چند که در تعریف جهانی این پدیده، غفلت نیز وجود دارد اما این تعریف در فرهنگ
عمومی هر کشوری مفهوم بومی پیدا می‌کند.» او ادامه می‌دهد:«ممکن است در مهد کودکی
وسیله‌ای روی زمین افتاده باشد و کودک در اثر جنب و جوش با آن برخورد کرده و آسیب
ببیند، این اتفاق ممکن است در خانه نیز برای او رخ دهد. به هر‌حال در مهد کودک
برای هر 15 کودک، یک مربی در نظر گرفته شده، یک کلاس نیز بیشتر از 20 کودک ندارد،
مربی مراقب کودک است و برنامه‌ها و بازی‌های خاصی برایش در نظر گرفته تا با اشیای
تیز برخوردی نداشته باشد. در مهدها وسایلی است که از لحاظ بهداشتی از انتقال
بیماری و آلودگی جلوگیری می‌کند.»
کارت مربیگری الزامی است
مدیر کل امور کودکان و نوجوانان سازمان بهزیستی از خانواده‌ها خواست
برای جلوگیری از وقوع تخلف علیه کودکانشان، فرزندان خود را در مهدهایی ثبت نام
کنند که تابع استانداردها هستند. این مسئول در سازمان بهزیستی درباره آموزش مربیان
و میزان برخورداری آنها از مهارت‌های آموزشی می‌گوید:« تمام مربیان مهد کودک برای
اینکه بتوانند در مهدها فعالیت کنند، باید کارت مربیگری داشته باشند، برای صدور و
یا تمدید مجوز مهدها، آموزش مربیان و کارت داشتن آنها مورد بررسی قرار می‌گیرد،
بنابراین کسانی که در مهدها مشغول به کار می‌شوند باید حداقل دوره‌های مقدماتی
معادل 300 ساعت را در بدو ورود فرا گرفته باشند، البته یکسری دوره‌های میانی و
تکمیلی در حین خدمت نیز در نظر گرفته شده، این دوره‌ها به صورت مستمر برای مربیان
تعریف و برگزار می‌شوند.» الوند ادامه می‌دهد:
«محتوا و سرفصل دوره‌های آموزشی مربیان نیز براساس واحدهای درسی مشخص
شده و از طریق مراکز علمی ــ آموزشی همانند، جهاد دانشگاه یا سایر دانشگاه‌های
معتبر و البته دانشگاه علمی ــ کاربردی ارائه می‌شود.» او درباره پایین بودن حقوق
مربیان که گفته می‌شود یکی از دلایل بی‌انگیزه بودن آنها برای کار و برخورد درست
با کودکان است، توضیح می‌دهد:« مربیان مهدهای کودک به دو دسته پاره وقت و تمام وقت
تقسیم می‌شوند، همانند کودکانی که در مهدها ثبت نام می‌شوند چرا که تمام بچه‌ها
تمام وقت نیستند، بر این اساس مربیان پاره‌وقت، حقوق کمتری نسبت به مربیان تمام
وقت می‌گیرند، تمام وقتی‌ها معمولا بیمه هستند و شامل قانون کار می‌شوند، اما دیده
شده که بخش خصوصی در قراردادهای استخدام این مربیان، حداقل حقوق را در نظر می‌گیرند.»
به گفته الوند، میزان دریافت حقوق این مربیان از منطقه‌ای به منطقه دیگر متفاوت
است.
فعالیت مهدهای غیرقانونی
در‌حال‌حاضر 55 هزار مربی به صورت پاره وقت و تمام وقت در 15 هزار و
700 مهدکودک با پوشش 670 هزار کودک تحت نظر بهزیستی مشغول به کار هستند. از این
مهدها بیش از 7 هزار و 700 مهد در مناطق روستایی و حاشیه‌ای و محروم با هدف کاهش
فقر فرهنگی راه‌اندازی شده‌اند. مدیرکل امور کودکان و نوجوانان سازمان بهزیستی به
این آمارها اشاره می‌کند و در پاسخ به فعالیت مهدهای غیرقانونی توضیح می‌دهد.«مهدهای
غیرقانونی در‌هر‌جایی از استان‌ها از‌سوی کانون‌های صنفی رصد می‌شوند و سازمان
بهزیستی براساس وظیفه‌ای که دارد برای برخورد با آنها ورود پیدا می‌کند، این بدان
معنا نیست که در کشور ما مهدهای بدون مجوز فعالیت نمی‌کنند، به هر حال یکسری از
مهدها هستند که غیرقانونی راه اندازی شده اند، ما از خانواده‌ها می‌خواهیم این
مهدها را شناسایی کرده و به ما اطلاع دهند.» این مسئول در سازمان بهزیستی تاکید می‌کند
که هر مهد کودکی حداقل یک بار در سال مورد بازدید کارشناسان و بازرسان قرار‌می‌گیرد،
در غیر‌این صورت والدین می‌توانند با شماره رسیدگی به شکایت‌های مردمی و یا معاونت
اجتماعی سازمان به صورت حضوری یا تلفنی و یا مکتوب، تخلفات را اعلام کنند.
شهریه مهدهای کودک موضوع دیگری است که مدیرکل امور کودکان و نوجوانان سازمان بهزیستی به آن اشاره می‌کند. به گفته او، در این زمینه تخلفاتی صورت می‌گیرد که گزارش آن نیز به سازمان داده می‌شود. الوندی به افزایش 15درصدی تعرفه مهدها اشاره می‌کند؛ « به‌طور کلی مهدهای کودک با توجه به مناطق، ساختمان مهدکودک، نیروی انسانی و امکاناتی که ارائه می‌دهند با 10 تا 15 درصد افزایش شهریه مواجه شده‌اند.» از این مسئول در سازمان بهزیستی درباره شهریه‌های میلیونی برخی از این مهدها می‌پرسم که او پس از درخواست فراوان برای اعلام مصداق مشخص این تخلف سرانجام به گفتن همین موضوع بسنده می‌کند که:« برخی از مهدهای کودک هستند که خارج از تعرفه‌های تعیین شده شهریه دریافت می‌کنند که سازمان با آنها برخورد می‌کند، البته تعداد آنها زیاد نیست و بیشتر در مناطق شمالی تهران دیده می‌شود.»
منبع: روزنامه آرمان به نقل از انجمن حمایت از حقوق کودکان