معرفی کتاب: تاریخ ادبیات کودکان ایران

بخش یک : ادبیات شفاهی کودکان

• فصل یک - روایت کودکی یک سرزمین
• فصل دو - فرهنگ مردم و ادبیات کودکان
• فصل سه - روایتگران در گستره فرهنگ شفاهی
• فصل چهار - نخستین گونه‌های ادبیات کودکان در فرهنگ مردم
• فصل پنج - لالایی
• فصل شش - ترانه
• فصل هفت - متل و ترانه - متل
• فصل هشت - چیستان و لطیفه
• فصل نه - افسانه‌ها و روایت‌های عامیانه

بخش دو : ادبیات کودکان در دوران باستان

• فصل ده - ایران، ‌از مادها تا ساسانیان
• فصل یازده - دین و فرهنگ در دوران باستان
• فصل دوازده - چگونگی زندگی کودک
• فصل سیزده - شکل‌گیری نهاد آموزش و پرورش در ایران‌زمین
• فصل چهارده - آموزش و پرورش در ایران باستان
• فصل پانزده - افسانه‌های دینی ایران باستان
• فصل شانزده - افسانه‌ها و داستان ملی ایران
• فصل هفده - ادبیات اندرزی و آموزشی
• فصل هژده - کهن‌ترین متن ادبی کودکان،‌ درخت آسوریگ
•  

بخش سه: تصویرگری کتاب در دوران باستان

• فصل نوزده - تاریخ تصویرگری کتاب در دوران باستان  

منبع: موسسه پژوهشی تاریخ ادبیات کودکان

موزه مجازی موسسه پژوهشی تاریخ ادبیات کودک

موسسه پژوهشی تاریخ ادبیات کودکان که در طول این سال ها به یاری دوستداران و پشتیبانان، شمار قابل توجهی اسباب بازی های دوران گوناگون تاریخی، ابزار هاو وسایل زندگی کودکان، پوشاک کودکان، ابزارهای آموزشی و گونه های دیگری از اقلام موزه ای گردآوری کرده است، با گذشت نزدیک به یک دهه و ناموفق بودن در تامین مکان و بودجه برای تاسیس چنین موزه ای، از ابتدای سال ۱۳۸۹ طرح آماده سازی موزه مجازی را در دستور کار قرار داده است. این موزه نه تنها مجموعه گرد آوری شده موسسه را در معرض دید همگان قرار می دهد، بلکه برای اشیایی که متعلق به افراد گوناگون است و به موسسه اهدا نشده است نیز شناسنامه و عکس تهیه و در موزه مجازی قرار خواهد داد. همچنین در این طرح همه اشیایی که به کودکان تعلق دارد و در موزه های تهران و شهرستان ها نگه داری می شوند، شناسایی و برای هر یک شناسنامه و عکس تهیه و در موزه مجازی به نمایش گذاشته خواهد شد. 

موضوع هایی که در موزه مجازی به نمایش گذاشته خواهند شد شامل:

• اسباب بازی شامل عروسک ها، ماشین، ترن، هواپیما، اسباب بازی های جنگی، بازی های فکری - آموزشی و...
• اشیا مربوط به زندگی کودکان، وسایل خواب، وسایل تغذیه، وسایل بهداشتی و...
• زیور آلات و پوشاک
• ابزارهای آموزش و پرورش

موسسه از همه دوستداران تاریخ و فرهنگ ایران درخواست کرده است که در شناسایی اقلام موزه ای و یا تهیه شناسنامه و عکس در کامل کردن این موزه مجازی موسسه را یاری دهند.‬ 

منبع: موسسه پژوهشی تاریخ ادبیات کودک

صندوق آموزش و توانمند سازی کودکان کار

 

صندوق آموزش و توانمندسازی کودکان کار، وابسته به موسسه پژوهشی تاریخ ادبیات کودکان برآیندی از نقش اجتماعی و فرهنگی کوشندگان فرهنگ و ادبیات کودکان برای مشارکت در بهسازی وضعیت و بهبود سطح زندگی کودکان کار است.
فکر می کنیم که تنها خویشکاری ما پژوهیدن در زندگی و فرهنگ کودک نیست، بلکه بخشی از خویشکاری ما کمک به نیازمندترین کودکان یا کودکان در بحران است. کودکان کار، کودکان در بحران هستند. آرمان همگی ما زندگی آرمانی برای کودکان است. زندگی آرمانی برای کودکان یعنی کودکان بدون کار و کودکان در ایمنی و رفاه. تا آن روز راه بسیار داریم. اما هر کدام از ما به سهم خود می تواند به کودکان در بحران کمک کند.
صندوق آموزش و توانمند سازی کودکان کار کوشش می کند،‌ توشه ی فرهنگی ایی که در موسسه پژوهشی تاریخ ادبیات کودکان تهیه می شود، در اختیار کودکان کار قرار دهد. این توشه ی فرهنگی، روش ها و مواد آموزش خلاق کودک محور است. کودکان کار حق دارند از این توشه بهره ببرند. 

درباره صندوق
صندوق آموزش و توانمند سازی کودکان کار، همان گونه که از نام آن برمی آید،‌ در گام نخست یک صندوق مالی است. این صندوق مالی از سوی کسانی پر می شود که به بهبود زندگی و سرنوشت کودکان کار علاقه مند هستند. به اندازه ی توانایی خود به صندوق کمک می کنند و  مدیریت صندوق نیز این کمک های مالی را در جهت آموزش خلاق کودک محور که شامل ارائه روش های آموزشی (‌آموزش آموزگاران ، کتابداران و مربیان) و مواد آموزشی خلاق کودک محور و ادبیات کودکان در اختیار سازمان ها و نهادهایی قرار می دهد که به کار نگه داری و آموزش کودکان کار می پردازند. 

تعریف کودکان کار
کودکان کار بخشی از جامعه انسانی‌اند که در زیر سن ١٥ سال، پیش از آنکه دوره‌ى رشد جسمى و ذهنى آن‌ها به پایان رسد، به سبب عوامل گوناگون خانوادگی، اجتماعی و اقتصادی، وارد دنیای کار مى‌شوند و در این روند، رشد جسمى و ذهنى آن‌ها آسیب مى‌بیند. 

منبع: صندوق آموزش و توانمند سازی کودکان کار

کارهای سخت و خطرناک برای کودکان ممنوع!

 

 ۲۲ خرداد (۱۲ ژوئن) روز جهانی مبارزه با کارهای سخت و خطرناک برای کودکان است. 

انجام کارهای سخت و خطرناک برای کودکان ممنوع است، اما بر اساس آمار سازمان جهانی کار، اکنون نزدیک به ۲۱۵ میلیون کودک کار در جهان وجود دارد.  از این میان، ۱۱۵ میلیون کودک به انجام کارهای سخت و خطرناک می پردازند. 

هر کاری که سلامتی کودک را به خطر بیاندازد کار خطر ناک شمرده می شود. کاری که ممکن است با انجام آن کودک بیمار و یا زخمی شود یا جان خود را از دست بدهد. متاسفانه بسیاری از آثار انجام کارهای خطرناک برای کودکان، در بزرگسالی خود را نشان می دهد. 

کارهای سخت و خطرناک برای کودکان، دامنه گسترده ای را شامل می شود. از کشاورزی، کار در معدن، کارهای ساختمانی، کارهای خدماتی، کار در هتل ها، رستوران ها و کارهای خانگی. 

سازمان جهانی کار تخمین می زند که ۴۱ میلیون دختر و ۷۴ میلیون پسر در جهان برای زنده ماندن ناچار به انجام کارهای سخت و خطرناک هستند.  

بیشترین شمار کودکان درگیر در کارهای سخت و خطرناک در منطقه آسیا و اقیانوسیه و کشورهای پایین صحرای آفریقا زندگی می کنند. بسیاری از این کودکان در مزرعه ها کار می کنند. آن هم هر روز از هنگام بالا آمدن خورشید تا پس از فرو رفتن آن. کار در مزرعه ها، افزون بر سنگین و دشوار بودن کار، کودکان را در معرض انواع مواد سمی شیمیایی قرار می دهد و نتیجه آن ابتلا به بیماری های سخت است. کشاورزی با ۵۰ درصد بیشترین آمار کار سخت کودکان را به خود اختصاص داده است.

پس از آن، کارهای خانگی و یا خیابانی با ۳۰ درصد قرار دارد. این گونه از کار، برداشتن بارهای سنگین، کار کردن با آتش یا در کنار کوره ها، کار با مواد شیمیایی در خانه و استفاده از چاقوهای تیز را شامل می شود. 

آمارها نشان می دهد، دختران بسیار کوچک، بیشترین درگیری را با این نوع از کار دارند. کاری که هم بسیار دشوار و هم بسیار خطرناک است.  

۱۱ درصد از کارهای سخت برای کودکان، کار کردن در صنایع است. کار کردن در معدن ها، کارگاه های کوچک صنعتی و کارهای ساختمانی در این گروه قرار می گیرند. 

در ایران هم بر اساس آمارهای رسمی، دو و نیم میلیون کودک کار در کشور زندگی می کنند که بسیاری از آن ها به انجام کارهای سخت و خطرناک مجبور هستند. از کار در کارگاه های کوچک صنعتی تا جابجایی بارهای سنگین و کار در مزارع و مسئولیت های خانگی.  

بر اساس قوانین ایران، ۲۳ نوع شغل برای نوجوانان ۱۵ تا ۱۸ ساله ممنوع اعلام شده است. کارهایی مانند جوشکاری و کار با وسایل با ارتعاش بالا سرو کار دارند. بر اساس قانون در ایران، استفاده از کودکان و نوجوانان در حفر قنات، کار در دامداری‌ها، کشتارگاه‌ها، کارگاه‌های قالی‌بافی و زیلوبافی، کوره‌پزخانه‌ها و نانوایی‌ها ممنوع شده است. اما کار کودکان در کارهای خانگی و کارگاه‌های کوچک زیر ۱۰ نفر ممنوعیت ندارد. 

منبع: کتابک

اضطراب جدایی در کودکان

اضطراب جدایی در کودکان، آیا کودک شما به راحتی به مهد کودک و یا مدرسه می رود؟ 

اکثر کودکان هنگام جدایی از والدین، درجاتی از اضطراب و ناراحتی را نشان می‌دهند که این موضوع هم برای کودک و هم برای والدین او دردناک است. در مرحله‌ای از سن کودک، این ترس و اضطراب یک پدیده رشدی طبیعی بوده و به‌نظر می‌رسد یک هدف تکاملی در پشت آن قرار گرفته است. درجاتی از اضطراب جدایی در کودکان پیش‌دبستانی، نشانه دلبستگی ایمن و سالم به مادر و مراقبت‌کننده او می‌باشد. در بسیاری از موارد این اضطراب در عرض سه یا چهار دقیقه پس از ترک والد کاهش یافته و متوقف می‌شود.

اضطراب جدایی به‌طور طبیعی بین سن ١٨ ماهگی و ٣ سالگی رخ می‌دهد که اوج آن در سن ٢٤-١٢ ماهگی است و پس از ٢٤ ماهگی به‌تدریج کاهش می‌یابد. اضطراب کودک هنگام جدا شدن از والدین معمولاً از یک روز به روز دیگر متفاوت است، یک روز کودک هنگام جدا شدن از مادر مضطرب می‌شود، روز دیگر به مادر می‌چسبد و غمگین است و یک روز دیگر، قشقرق راه انداخته و در مقابل جدایی مقاومت و واکنش شدید از خود بروز می‌دهد. به‌تدریج کودک به سمت استقلال می‌رود ولی هنوز مرحله انتقالی می‌تواند مشکل باشد و برای کودک و مادر استرس‌زا باشد.

برای کودکانی که تجربه جدایی‌های بسیار مکرر و یا بسیار اندک از مادر داشته‌اند، جدایی ممکن است اضطراب بیشتری را ایجاد کند.

هرچه کودک بزرگ‌تر می‌شود و مفهوم زمان را درک می‌کند و مدارای موفقیت‌آمیز هنگام جدایی را بیشتر تجربه می‌کند، از اضطراب او کاسته می‌شود.

عواملی که ممکن است در شدت اضطراب جدایی کودک دخالت داشته باشند شامل موارد زیر است:

• خستگی و بیماری کودک
• تغییر در عادات و برنامه‌های منزل
• تغییراتی که در خانواده رخ می‌دهد مانند: تولد فرزند جدید، طلاق، جدایی والدین، مرگ و یا بیماری اعضای خانواده و ...
• عوض شدن پرستار و یا مراقبین کودک
• والدین معمولاً علت اضطراب جدایی نیستند ولی می‌توانند با رفتارهای خود آن‌را بدتر یا بهتر کنند.
• کودکانی که از نظر سرشتی، کودکان سخت و دشواری هستند و به تغییرات جدید، مکان و اشخاص جدید دیر عادت می کنند، بیشتر مستعد اضطراب جدایی هستند.

عوامل زیر می‌تواند شانس اضطراب جدایی را در کودک شما کاهش دهد:

• از سن ٦ ماهگی به بعد در زمان‌هایی کوتاه و به‌طور گهگاه از پرستار کودک و یا شخص نزدیک دیگر استفاده کنید تا کودک را مراقبت و نگهداری کند. این موضوع علاوه بر آن‌که کمک می‌کند تا کودک در زمان‌هایی کوتاه، دور شدن از مادر را تجربه کند، فرصتی را نیز در اختیار کودک قرار می‌دهد تا اعتماد به سایر بزرگسالان در او شکل گیرد.
• از ١٢ ماهگی به بعد کودک را وارد ارتباط با همسالان نمائید. (گر چه کودک در این مرحله معمولاً وارد بازی‌های مشارکتی نمی‌شود) و از سن ٣ سالگی می‌توانید فرصت تجربه بازی‌های گروهی را به او بدهید.
• از سن ٤-٣ سالگی کودک می‌تواند بعضی اشکال کلاس‌های پیش‌دبستانی و مهدکودک را تجربه کند، به‌خصوص برای کودکانی که زیاد به والد خود وابسته هستند.

گونه به کودکی که از اضطراب جدایی رنج می‌برد کمک کنیم؟

• در ابتدا سعی کنید کودک را در زمان‌هایی کوتاه به مراقب جدید یا مهد کودک بسپارید، زمان‌هایی که بتواند تجربه‌های مثبتی را در آن‌جا داشته باشد.
• قبل از آنکه کودک را در محل جدید ترک کرده و تنها بگذارید، کمک کنید تا کودک با محیط و مردم جدید آشنا شود.
• روی موارد مثبتی که در محیط جدید رخ می‌دهد متمرکز شوید، نگذارید بچه‌ها از تصور چیزهای بدی که ممکن است رخ دهد نگران شده و بترسند.
• اضطراب کودک را به تمسخر نگیرید و او را به‌خاطر این ترس و اضطراب سرزنش و شماتت نکنید.
• اجازه دهید تا کودک شما بداند که می‌فهمید چقدر سخت است که انسان از کسی که تا این حد دوستش دارد جدا شود، کودک را درک کنید و بپذیرید. اما زیاد با او همدردی و دلسوزی نکنید.
• تسلیم خواسته کودک نشوید و به او بفهمانید که در امنیت و سلامت خواهد بود.
• عشق، محبت و علاقه بی‌قید و شرط خود را از کودک دریغ نکنید.
• اگر کودک بزرگ‌تر است او را به کودکان دیگری که در آن محیط هستند معرفی کنید و بازی و تفریح خاصی را با آن‌ها ترتیب دهید.
• انتظار آن‌را داشته باشید که در چند هفته اول ورود به مهد و یا مدرسه کودک خسته باشد و زود تحریک‌پذیر شود.
• هنگام ترک کودک او راببوسید و نوازش کوتاهی نموده و با خوشرویی از او خداحافظی کنید.
• مراسم خداحافظی و ترک کودک را خیلی طولانی نکنید، بر احساسات دلسوزانه خود غلبه کنید و چندین بار نروید و برگردید.
• دزدکی و یواشکی کودک را ترک نکنید.
• قبل از شروع مهد، آمادگی و یا مدرسه، تدارک کتاب، دفتر و وسایل مورد نیاز کودک را ببینید و برای فراهم آوردن آنها کودک را مشارکت بدهید.
• حتی زمانی که فکر می‌کنید مربی و یا معلم کودک شما سخت‌گیر است و یا کودک توسط کودک دیگری مورد قلدری و اذیت قرار گرفته است، او را از مدرسه و یا مهد خارج نکنید، سعی کنید مشکل را رفع نمائید.
• اگر کودک تحت هیچ شرایطی حاضر نشد به مهد یا مدرسه برود و در منزل ماند، برای او زیاد فعالیت‌های تفریحی و سرگرمی فراهم نکنید.
• در بازی‌ها با ایفای نقش، جدایی را با کودک تمرین کنید.
• پس از بردن کودک به مهد یا مدرسه مدتی آنجا بمانید، سپس کودک را با معلم یا مربی تنها بگذارید و سپس نزد او برگردید.

سخنی با مربیان و معلمان کودک:

• خود را به کودک معرفی کنید و از او دعوت کنید تا با اسباب‌بازی‌ بازی کند یا چیزی بخورد.
• اگر کودک دچار حمله هراس شده است از والد بخواهید نزد کودک بماند تا وی آرام‌تر گردد و او را با صدایی گرم ، محبت‌آمیز، راسخ و قاطع آرام کند.
• هرگز کودک را به‌خاطر اضطراب و غمگینی‌اش مورد انتقاد قرار ندهید.

توجه:

در صورتی‌ که کودک موارد زیر را نشان دهد، لازم است مورد ارزیابی دقیق‌تر قرار گرفته و مشاوره تخصصی‌تر دریافت کند:

• چنانچه پس از گذشت ٢ هفته کودک هنوز آرام نگرفته است و مشکلات هنگام جدایی ادامه دارد.
• کودک صبح‌ها قبل از جدا شدن از مادر و رفتن به مهد کودک یا مدرسه شکایات جسمی مکرر مانند: سردرد، دل‌درد، سرگیجه، حالت تهوع، استفراغ، طپش قلب و ... دارد.
• اضطراب جدایی به سال‌های مدرسه ابتدایی کشیده شده و با فعالیت‌های متناسب رشدی و سنی کودک تداخل دارد.
• کودک در هیچ مرحله‌ای از زندگی خود دچار اضطراب جدایی نشده است.
• امتناع از رفتن به مدرسه در بچه‌های بزرگ‌تر و نوجوانان اکثراً مطرح کننده مشکل جدی‌تری است که نیازمند کمک تخصصی است.

دکتر فریبا عربگل

فوق تخصص روان پزشکی کودک و نوجوان
دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی
بیمارستان امام حسین
بخش روانپزشکی اطفال  

منبع: انجمن روانپزشکی کودک و نوجوان ایران

مراقبت از بهداشت دهان و دندان کودکان

 در سن مدرسه پوسیدگی دندان ها بسیار شایع بوده و مربیان در پیشگیری از بروز آن نقش بسیار مهمی دارند، حفظ و مراقبت از دندان ها ضامن تغذیه مناسب و رشد طبیعی کودک خواهد بود . پوسیدگی دندانها فرایندی است که با سه عامل اصلی زیر در ارتباط می باشد:

الف – ضخامت مواد در تماس با دندان ها

ب – مواد قندی دریافتی در رژیم غذایی

ج – باکتری های اختصاصی دهانی

با از بین رفتن مینای دندان که در نتیجه فعالیت باکتری ها در اثر تخمیر مواد قندی رخ می دهد به تدریج لکه های سفید رنگی به وجود آمده که در نهایت به فقدان پیشرونده بافت دندان و ایجاد پوسیدگی در آن می انجامد 

جهت پیشگیری از پوسیدگی و فساد دندان موارد زیر پیشنهاد می گردد:

شستشوی مرتب دهان پس از هر وعده غذا خوردن

استفاده از خمیردندان مناسب

مسواک زدن به روش صحیح پس از هر وعده غذا

استفاده از غذاهای دریایی

استفاده از آب لوله کشی بهداشتی

استفاده متناوب از آب های معدنی سالم

خودداری از مصرف غذاهای گرم و سرد به طور همزمان

اجتناب از نوشیدن مایعات سرد به دنبال مواد غذایی گرم

مراجعه به دندان پزشک هر ۶ ماه یک بار 

به اولیاء محترم توصیه می شود که به کودک خود در هنگام رفتن به مدرسه یک عدد میوه پوست نکنده بدهند

یک لیوان شیر در غذای کودک بگنجانند

قبل از رفتن به مدرسه به کودک صبحانه کامل بدهند

مواد غذایی از نظر بهداشتی با نظارت مسئولین استفاده شود

به کودکان بیاموزید قبل از صرف غذا دست های خود را با صابون و آب جاری بشویند

در مدرسه هر کودکی لیوان و قاشق مخصوص خود را همراه داشته باشد 

یکی از عواملی که در گسترش پوسیدگی دندان های کودکان موثر است باورهای غلط والدین نسبت به دندان های شیری و غفلت آنها از رویش دندان های دائمی است مخصوصا مورد اول دائمی که در سن شش سالگی حاصل می شود. با افزایش اطلاعات دندانپزشکی والدین در مورد دندان های شیری و دائمی از نظر تعداد، نحوه تشکیل، زمان تشکیل، زمان ظاهر شدن در دهان، اثرات و اهمیت دندان های شیری بر روی دندان های دائمی از نظر پوسیدگی و جفت گیری دندان های دائمی کمک زیادی در حفظ سلامت دندان ها می تواند داشته باشد. بسیاری از کودکانی که به مطب مراجعه می کنند چندین دندان شیری پوسیده در دهان آنها موجود است که والدین نسبت به درمان آنها اقدام نمی کنند و گمان آنها این است که دندان های شیری دندان های موقت می باشند و می پندارند برای دندان هایی که بعدا می افتد هزینه ترمیم، عصب کشی و روکش بیهوده است. ولی اگر برای والدین اهمیت دندان های شیری و عوارض زود از دست دادن دندان های شیری توضیح داده شود و بدانند که هفتاد درصد ناهنجاری های اکتسابی که نیاز به درمان ارتودنسی دارد ناشی از زود از دست دادن دندان های شیری است مسلما در حفظ و نگهداری دندان های شیری تلاش بیشتری می کنند.  

یکی از عوارض زود از دست دادن دندان های شیری از دست رفتن فضای لازم جهت رویش دندان های دائمی زیرین و نهفته شدن دندان دائمی است. اطلاع والدین از عوارض عدم رعایت بهداشت و عدم ترمیم دندان ها عامل بسیار مهمی در تشویق به استفاده از روش های پیشگیری و ترمیم دندان های شیری و دائمی پوسیده می باشد. این امر می تواند کمک زیادی در سلامت عمومی جامعه داشته باشد. دندان های شیری پوسیده سبب سرایت پوسیدگی به دندان های شیری و دائمی داخل دهان خواهند شد. از طرفی اگر عفونت دندان شیری به ناحیه ریشه و استخوان بین ریشه دندان های شیری برسد سبب پوسیدگی دندان های دائمی زیرینش خواهد شد.

هدف ما پیشگیری ودرمان بیماریهای دهان و دندان از دوران نوزادی و کودکی تا بلوغ است. 

ملاقات با دندانپزشک

اغلب بیماران در مراجعه به مطلب دندانپزشکی دچار اضطراب می شوند. در مورد کودکان علت ترس از مراجعه به دندانپزشک در دو عامل خلاصه می شود:

ناآشنا بودن به وسایل و محیط دندانپزشکی

گفتگوی والدین و اطرافیان:

گاهی نیز کودک سابقه بد قبلی از درمان دندانپزشکی دارد.

برای آشنا کردن کودکان با محیط و وسایل دندانپزشک می توان با کشیدن تصاویر، ساختن ماکت و یا استفاده از اصل وسایل، کودک را یا وسایلی نظیر آینه، سوند معاینه ( دندانپزشک کلمه دندان شمار را برای کودکان استفاده می کند)، توربین ( کلمه مسواک برقی برای کودکان استفاده می شود) و نیز کاربرد آنها آشنا کرد.

نقش پدر و مادر و سایر اطرافیان در برداشت روانی کودک از دندانپزشکی بسیار اهمیت دارد. ذهنیت منفی از طرق گوناگون ممکن است ایجاد گردد. یکی از این موارد گفتگوهای اطرافیان درباره تجربه های ناخوشایندی است که از دندانپزشکی دارند. تا حد امکان از بیان کارهای سخت دندان پزشکی در حضور کودکان باید خودداری کرد.

مورد دیگر پدر و مادری هستند که وقتی کودک کار ناشایستی انجام می دهد، او را تهدید به بردن نزد دکتر می نمایند، در واقع کودک تصور می کند رفتن به مطب پزشک یا دندانپزشک نوعی مجازات است.

آموزش به والدین در مورد نحوه رفتار صحیح هنگام مراجعه کودکان به دندانپزشکی، بسیار حائز اهمیت است. در مورد کودکی که در گذشته تجربه ناخوشایندی از دندانپزشک داشته است،‌می توان با همین شیوه های آموزشی و در صورت لزوم با تغییر دندانپزشک، خاطره آن تجربه را از ذهن وی پاک کرد. 

منبع:دندان پزشکی کودکان

اضطراب امتحان

 اضطراب امتحان

عموماً اضطراب و ترس در سال‌های اولیه زندگی رایج است اما اضطراب از مدرسه و خصوصاً امتحان، بین سنین 10 تا 11 سالگی شروع می شود و در 25% از دانش‌آموزان اضطراب امتحان آسیب‌زا بوده و با افزایش سن میزان آن افزایش می‌یابد و عملکرد تحصیلی دانش‌آموز را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

اصطلاح کلی اضطراب امتحان، به نوعی از اضطراب با هراس اجتماعی خاص اشاره دارد که فرد را درباره توانایی‌هایش دچار تردید می‌کند و نتیجه آن ناتوانی مقابله با موقعیت‌های دشوار مانند امتحان است. موقعیت‌هایی که فرد را در معرض ارزشیابی قرار داده و نیازمند حل مشکل هستند. بنابراین می‌توان گفت، فرد مضطرب، در امتحان، مواد درسی را می‌داند اما شدت اضطراب مانع از آن می‌شود که او معلومات خود را نشان دهد. به این ترتیب، اضطراب امتحان نوعی اشتغال ذهنی به خود است که به نگرانی یا تحقیر خود و ارزیابی شناختی منفی از خود (یادم نمی‌آید، باید بیشتر می‌خوندم، همیشه گیجم، چرا یادم نمیاد؟...)، عدم‌تمرکز حواس و واکنش‌های فیزیولوژیک نامطلوب مثل تپش قلب؛ پریدگی رنگ، خشکی دهان، عرق کردن کف‌دست، لرزش دست و صدا و .... منجر می‌شود.

انواع اضطراب امتحان 

الف) اضطراب تسهیل کننده یا تسریع کننده: (طبیعی(

به اضطراب کم و یا در حد معقول که موجب تلاش بیشتر برای کسب موفقیت می‌شود و نتیجه بهتری را عاید فرد می‌کند، اضطراب تسهیل یا تسریع کننده اطلاق می‌شود.

نشانه‌ها یا علایم اضطراب تسهیل یا تسریع کننده:

فرد به خاطر مرور کردن درس‌هایش دچار هیجان می‌شود.

خودش را در اتاقش حبس می‌کند و مشغول درس خواندن می‌شود و به کوچکترین مزاحمت اعتراض می‌کند.

به شیوه‌ی خاصی درس‌هایش را مرور می‌کند، مثلاً با صدای بلند درس می‌خواند در اتاق راه می‌رود و یا دراز می‌کشد.

به درخواست‌های اطرافیان توجه نمی‌کند یا در مقابل خواسته‌ها با اعتراض می‌گوید که درس دارد.

کم غذا یا نسبت به غذایی بی‌میل می‌شود.

ب) اضطراب ناتوان کننده (غیر طبیعی(

اضطراب ناتوان کننده دلهره و تشویق شدیدی است که یا خود فرد دارد و یا اطرافیان آن را در فرد تشدید می‌کنند. اضطراب شدید اثر منفی روی عملکرد فرد می‌گذارد، زیرا با متأثر و درگیر کردن ذهن، زمینه‌ فراموشی‌های زودگذر و خطاهای ادراکی را فراهم می‌کند.

نشانه‌های اضطراب ناتوان‌کننده:

فرد به خاطر مرور درس‌هایش دچار هیجان بیش از حد می‌شود.

دارای دلشوره و دل‌بهم خوردگی (احساس پروانه در شکم) است.

هنگام مرور درس‌هایش دستپاچه و عجول است.

از اینکه هر چه می‌خواند، چیزی نمی‌فهمد نالان است.

از گرفتن نمره‌ی کم‌ترس و وحشت دارد.

هنگام درس خواندن، ناخن‌هایش را می‌جود، پوست لب را می‌کند یا با موی سرش بازی می‌کند.

بی‌اشتهاست و نمی‌تواند غذا بخورد.

حالت تهوع دارد.

گریان است و بهانه‌گیری‌های بی‌دلیل دارد.

عوامل بوجود آورنده اضطراب امتحان

عوامل فردی

عوامل خانوادگی

عوامل مربوط به مدرسه

عوامل فردی:

انتظار بیش از حد از خود و ضعف اعتماد به نفس: گاهی انتظارات فرد از خود، بیش از توانایی‌های اوست. به عنوان مثال، یک دانش آموز متوسط، دائماً در پی کسب معدل 20 برای رقابت با دانش‌آموز ممتاز مدرسه است و چون به این هدف نمی‌رسد، دچار ضعف اعتماد به نفس و اضطراب می‌گردد.

عدم باور مثبت نسبت به موفقیت: گاهی دانش آموزان علیرغم تلاش برای خواندن و یاد گرفتن، مرتب با خود و دیگران مطرح می کنند که چه فایده، انقدر سخته که می دونم موفق نمی‌شم!

رقابت بیش از حد: زمانی است که دانش‌آموزان در مدرسه و یا فرزندان در خانه برای برتری یافتن بر یکدیگر و نه پیشرفت و موفقیت، به رقابت بپردازند.

عدم آمادگی و برنامه ریزی لازم : هنگامی که فرد به علت نداشتن برنامه‌ریزی درسی و مطالعه ی صحیح آمادگی لازم را برای امتحان کسب نکرده‌ باشد.

عدم تمرکز بر امتحان و درس خواندن: عدم دقت و تمرکز در انجام تکالیف یا درس خواندن در طول سال باعث می‌شود تا یادگیری سطحی باشد و در موقع امتحان یادآوری مطالب دشوار بوده و موجب اضطراب شود.

شخصیت مضطرب و کمال گرا: بخشی از این عامل ژنتیکی و بخشی از آن حاصل یادگیری در محیط خانواده و زندگی است، والدین مضطرب و کمال گرا، بطور غیر مستقیم، اضطراب و کمال‌گرایی را به فرزندان خود الگو می‌دهند.

کم بودن انگیزه و هوش متوسط : نداشتن انگیزه پیشرفت بالا بدلایل متعدد چون محیط خانوادگی، ضعف اعتماد به نفس و همچنین پاداش بیش از حد برای قبول شدن یا گرفتن نمره بالا (معمولاً بیست) از سوی والدین و اطرافیان..

عوامل خانوادگی:

سخت گیری بیش از اندازه: زمانی که والدین با نزدیک شدن زمان امتحان، فشار مضاعفی برای آماده شدن و گرفتن نمره (معمولاً بیست) در مورد فرزند خود به کار می‌برند و یا پی در پی درباره‌ی امتحان به او هشدار می‌دهند.

عدم حمایت و تشویق کودک: مواردی که والدین و خانواده، اهمیتی برای زمان امتحانات کودک و کنترل آرامش در خانه و پرهیز از سر و صدا و رفت و آمد قایل نمی شوند، دانش آموز احساس تنهایی و بی‌پشتوانگی نموده و مضطرب می‌گردد. در ضمن نباید به بهانه امتحان، کودک یا نوجوان درخانه تنها گذاشته شود.

والدین مضطرب وتوجه بیش از حد به مسایل تحصیلی فرزند: وجود اضطراب در والدین موجب انتقال آن به فرزند و تشدید اضطراب او می‌شود (مخصوصاً در ایام امتحان). برخی از والدین، هنگام امتحانات، بیش از فرزندانشان درگیر درس می‌شوند و حتی به مزاح می‌گویند که امتحان دارند!!! این امر به اضطراب بیشتر دانش آموز دامن می‌زند.

اختلافات خانوادگی: جو متشنج در خانواده، اختلافات والدین، تولد فرزند تازه در خانواده و ....

رقابت غیرمنطقی: وقتی ناتوانی‌ها ی دانش آموز با توانایی‌های دیگری سنجیده شود و این امر با سرزنش همراه باشد، اعتماد به نفس او کم و بر اضطراب او افزوده می‌شود. مثلا: پسر دوستم المپیاد ریاضی مدال آورده، اونوقت پسر من هنوز تقسیم سه رقمی رو بلد نیست!

تهدیدهای بی‌مورد: وقتی اطرافیان و مخصوصاً والدین، شرایط ویژه و سخت در ایام امتحان برقرار می‌کنند و فرزند خود را از گرفتن نمره کم یا عدم قبول شدن می‌ترسانند و تهدید می‌کنند.

الگوهای خشک فرزندپروری: برخی والدین: ارتباط مناسب و دوستانه ای با فرزند خود برقرار نمی کنند و از سیاست چوب تر! استفاده می‌کنند که این امر، فاصله آنها را از نظر عاطفی با فرزندشان بیشتر کرده و او را دچار مشکل می‌کند.

سرزنش و تنبیه: وقتی اطرافیان فردی را با القابی مانند بی‌استعداد، بی‌عرضه و ... مورد خطاب قرار می‌دهند، تصویر ذهنی ناتوانی یا تفکر منفی را در فرد بوجود می‌آورند. این امر اضطراب امتحان را در فرد تشدید می‌کند.

وضعیت اقتصادی پایین و عدم تشویق: در برخی خانواده ها، بدلیل شرایط اقتصادی پایین، والدین آنقدر درگیر مسائل اقتصادی و رتق و فتق امور می‌شوند که حتی نمی‌دانند فرزند آنها کلاس چندم است! تا تشویقی در کار باشد.

عوامل مربوط به مدرسه::

انتظارات غیرواقعی آموزگاران: علیرغم تلاش معلمان زحمتکش، برخی انتظارات غیر واقعی از دانش‌آموزان، آنها را در وضعیت بدی قرار می‌دهد. در حالی که توجه به تفاوت‌های فردی آنها از این انتظارات می‌کاهد.

محیط نامناسب امتحان و مقررات خشک: گاهی قوانین خشک، رسمی و انعطاف‌ناپذیری که بر مبنای عدم‌اعتماد به دانش‌آموز از سوی مدرسه و عوامل اجرایی امتحانات وضع گردیده، می‌تواند بر شدت اضطراب بیفزاید.

نوع پرسش‌های امتحان: گاه بر اساس توافق قبلی امتحان از بخشی از کتاب است و سر امتحان مشخص می‌شود که از جاهای دیگر هم سوال آمده است، این امر نیز اضطراب زیادی در دانش آموز ایجاد می‌کند.

ایجاد رقابت‌های ناسالم: بهتر است هر دانش آموز تنها با خودش مقایسه شود و مسیر پیشرفت او مشخص گردد.

عوامل مزاحم مثل سر و صدا و نور و تهویه نامناسب: نور کم یا خیلی زیاد، سروصدای بیرون از مدرسه و ...

بیش از حد مهم جلوه دادن برخی درس‌ها: وقتی معلم یا والدین بعضی از درس‌ها را به هر دلیلی خیلی مهم تلقی می‌کنند، در فرد ترس یا نگرش منفی نسبت به آن درس‌ها به وجود می‌آید.

نشانه ها و علایم اضطراب امتحان

ناراحتی‌های گوارشی، ‌آشفتگی معده، ‌سرگیجه، بی‌اشتهایی، حالت تهوع

تپش قلب، بی‌خوابی، تنگی و کوتاهی نفس

لرزش در صدا، ضعف، عرق کردن کف دست

لکنت زبان، ‌خشکی دهان

عدم تمرکز، آشفتگی ذهن، ارزیابی غلط از توانایی های خود، افت تحصیلی، بیزاری از مدرسه، خطاهای ادراکی، حواس پرتی، هیجانات افراطی، کاهش سیستم ایمنی بدن

نقش خانواده در کاهش اضطراب امتحان

ایجاد جو عاطفی دور از تنش و مشاجره در خانه

محدود نمودن میهمانی و رفت و آمدهای مکرر

توجه به خواب، استراحت و تفریح دانش‌آموز

کاهش یا حذف وظایف محوله خانگی به دانش‌آموز در زمان امتحانات

حمایت عاطفی و اطمینان بخشی در دوران امتحانات به دانش آموز

کاهش زمان تماشای تلویزیون تا حد امکان در زمان امتحانات

خودداری از ایجاد ترس ودلهره در دانش آموز

خودداری از فشار و توقع بیش از حد برای مطالعه از دانش آموز

خودداری از سرزنش دانش آموز به واسطه ی امتحان ناموفق

خودداری از حبس نمودن دانش آموز جهت مطالعه

پیش بینی تغذیه مناسب و قوی ویژه دانش آموز در ایام امتحانات و عدم مصرف مواد کافئین دار مانند: نوشابه، قهوه و غذاهای ادویه دار در برنامه غذایی

عدم بروز انتظار بالا و کمال گرایی از فرزندان از سوی خانواده نسبت به نمرات بالا

عدم مقایسه فرزندان با یکدیگر و با دیگران

عدم تأکید مکرر به درس خواندن

ایجاد انگیزه، تقویت روحیه با ارایه پاداش و تقویت های مطلوب

مرور برگه های امتحانی فرزندان به منظور شناسایی و رفع نقاط ضعف درسی آنان

توصیه هائی برای والدین:

توجه داشته باشیم که: فرد مضطرب از آینده می‌هراسد و این ترس بر فعالیت او تاثیر دارد و اغلب باعث‌ حمله‌های عصبی می‌شود. شخص مضطرب همیشه در شک و تردید به سر می‌برد و نمی‌تواند در هیچ موردی بسرعت تصمیم بگیرد؛ زیرا از اشتباه کردن می‌ترسد و عدم تصمیم را به تصمیم غلط ترجیح می‌دهد.

اجازه دهیم دانش‌آموزان بدانند که امتحان، ارزیابی از میزان پیشرفت تحصیلی آنان است. به وسیله امتحان مشخص می‌شود دانش‌آموز چه مطالبی را آموخته است و از ترکیب آموخته‌های خود چه مسائلی را می‌تواند حل کند یا به کشف چه مطالب تازه‌ای می‌تواند برسد.

پس از همان کلاس اول ابتدایی کودکان را تشویق به امتحان دادن بکنیم. آنان را ترغیب کنیم خود را بیازمایند تا بفهمند چقدر از مطالب جدید را آموخته‌اند. حتی می توانیم آنها را تشویق کنیم خودشان از خودشان امتحان بگیرند تا امتحان دادن برایشان عادی و به یک سرگرمی تبدیل شود.

آنچه می‌بایست بیشتر مورد توجه والدین قرار گیرد، میزان تلاش کودکان و نوجوانان است، نه صرف نتایج حاصل از انجام آزمون‌های مختلف. همواره شایسته است با درک صحیح از ماهیت تفاوت‌های فردی و شناخت درست از ویژگی‌های ذهنی، روانی و جسمی دانش‌آموزان، از مقایسه بی‌مورد کودکان با یکدیگر اجتناب ورزیم و رقابت‌های فردی و گروهی را صرفا در شرایط عادلانه و با در نظر گرفتن تفاوت‌های فردی و فراهم ساختن محیطی صمیمی و دوست‌داشتنی ایجاد کرد.

برای کاهش اضطراب ناشی از امتحان، علاوه بر داشتن انتظارات معقول از کودکان و نوجوانان، تشویق نقاط مثبت و توانمندی‌های آنها، تقویت اعتماد به نفس ایشان و سرانجام فراهم کردن آرامش خاطر آنان، شایسته است بر تلاش هرچه بیشتر کودکان و نوجوانان در حد توانشان تاکید کنیم تا تسلط بیشتری بر موضوع مورد نظر داشته باشند. بدیهی است هرچه با تسلط بر موضوع درس، آمادگی ذهنی و روانی بیشتری برای آزمون داشته باشند، اضطرابشان کمتر خواهد بود. همچنین بد نیست پیش از امتحانات اصلی، از امتحانات فرضی و آزمایشی به منظور آشناسازی دانش‌آموزان با سوالات و نحوه امتحان استفاده شود.

دکتر جواد محمودی قرائی

فوق‌تخصص روانپزشکی کودک و نوجوان

منبع: انجمن روانپزشکی کودک و نوجوان ایران

معرفی موسسه زنان و کودکان رهیاب

 

موسسه ای غیر انتفاعی – غیر دولتی و غیر سیاسی است که با هدف ارتقاء سطح فرهنگی و آگاهی زنان و کودکان تاسیس شده است و فعالیت خود را از 20 آبان ماه 1384 بر اساس فرهنگ شورایی و مدیریت مشارکتی آغاز کرد. مسئولیت هدایت و پیشبرد اهداف با شورای مدیریت و برنامه ریزی است که از مسئولین گروههای کاری تشکیل شده است .

موسسه زنان و کودکان رهیاب معتقد است زنان توانمند و آگاه به حقوق خود بهتر می توانند در عرصه خانواده و جامعه تاثیرگزار باشند,این زنان در نقشهای چندگانه خود :

شهروند : به عنوان انسانی توانمند و خودباور در ساختن جامعه ای سالم و بدور از هرگونه تبعیض سهیم باشند.

مادر : فرزندانی سالم و مسولیت پذیر تربیت کنند.

همسر : با رابطه ای آگاهانه و مسئولانه با حفظ حقوق انسانی خود زمینه های لازم را برای رشد و تکامل خانواده بر بستری از صلح و تفاهم و مشارکت پذیری فراهم آورد.

اهداف و حوزه فعالیت موسسه رهیاب بر دو محور زن و کودک است :

• ترویج فرهنگ تفاهم
• آشنایی زنان با حقوق مدنی خود
• کمک به پیشگیری از کودک آزاری
• همیاری با محصلین
• برگزاری کلاسهای آموزشی برای زنان و کودکان و نوجوانان
• اجرای برنامه های فرهنگی,تشکیل جلسات و گردهمایی و سخنرانیها در جهت اهداف بررسی و پژوهش پیرامون مسائل و مشکلات زنان و کودکان
• پذیرش و انجام خدمات داوری در مسائل حقوقی و تلاش برای حفظ حقوق زنان آسیب دیده و یا در معرض آسیب

موسسه زنان و کودکان رهیاب تلاش میکند؛ بابرگزاری کارگاهها و ارائه آموزشهای لازم به زنان (مادران)کودکان و نوجوانان گامهای موثری در ایجاد ارتباط بین دونسل بردارد.

گروههای کاری عبارتنداز: آموزش,مشاوره حقوقی,مشاوره روانشناسی,مالی,گروه مطالعات زنان(تخصصی و مبتدی),جوانان و صلح,گروه فرهنگی,کتابخانه امانی,کتابخانه تخصصی,همیاری با محصلین,پیشگیری از کودک آزاری, پژوهش,تبلیغات و انتشارات,سایت

همچنین در چهارشنبه پایانی هر ماه با در نظر گرفتن موضوع روز جامعه سخنرانیهایی رابرگزار می کند .
منبع:رهیاب