کودک در ابتدای تولد موجودی زیستی است که برای ادامه حیات و تحول جسمانی و روانی خود نیاز به توجه و مراقبت دلسوزانه دارد.
هر چند پیوند مادر و کودک در نه ماه بارداری مادر ایجاد شده، اما پس از تولد نیز تا مدتی نوزاد بخشی از وجود اوست، بخشی که بنا به شرایط روانی، اجتماعی مادر، می تواند خواستنی و مطلوب و یا ناخواسته باشد. همین امر بر کیفیت ارتباط مادر و کودک تأثیر می گذارد و نه تنها در میزان توجه و ارضاء نیازهای مادی و جسمانی کودک موثر می افتد، بلکه رشد و تحول هیجانی و هوشی وی را نیز متأثر می سازد. سرعت رشد انسان از تولد و حتی پیش از تولد تا هفت سالگی مسئله ای است که کم و بیش در سرتاسر جهان به آن توجه کرده اند. اکنون این مرحله را از حساسترین و مهمترین مراحل رشد انسان می دانند، پژوهشهای گوناگون عصر ما نشان داده که اگر در این مرحله ی رشد از نظر جسمی، روانی، تربیتی نسبت به کودک غفلت و کوتاهی شود در مراحل بعد تنها پنجاه درصد از این کوتاهی ها را می توان جبران و پنجاه درصد دیگر جبران ناپذیر خواهد بود.
حال ممکن است بنا به شرایط مادر، مراقبت از کودک از ۲ تا ۳ ماهگی به مربیان مهد کودک سپرده شود که این امر به نوعی موجب ملازمت، همکاری و پیوستگی مادر و مربی می گردد که لازم به بذل و توجه است.
تعریف مهد کودک: مهد کودک محلی است برای مراقبت ، شناخت استعدادها، پرورش عاطفی، جسمی، هوشی، رفتاری (اجتماعی) گفتاری و رشد خلاقیت کودکان در سنین قبل از دبستان در شش بخش:
۱ | ۱۲-۳ ماهگی | شیر خوار |
۲ | ۱۲-۲۴ ماهگی ۱-۲ سالگی | نوپا ۱ |
۳ | ۲۴-۳۶ماهگی ۲-۳ سالگی | نوپا ۲ |
۴ | ۳۶-۴۸ ماهگی ۳-۴ سالگی | نوباوه |
۵ | ۴۸-۶۰ ماهگی ۴-۵ سالگی | پیش آمادگی |
۶ | ۶۰-۷۲ ماهگی ۵-۶ سالگی | آمادگی |
هدفهای کلی آموزش و پرورش قبل از دبستان (مهد کودک) را اینگونه می توان فهرست بندی کرد:
۱– جایگزین حضور مادر شدن در همه اوقاتی که به نیروی کار او در جامعه مورد نیاز است. منظور فقط نگهداری و پرستاری نیست بلکه بهترین جایگزین یعنی توجه به همه ی جوانب پرورش جسمی و معنوی است.
۲- پایه گذاری ارزشهای انسانی – اخلاقی، اجتماعی، فرهنگی و اعتقادی و مذهبی، در کودکان
۳- شکوفا کردن استعدادها و توانایی های کودک
۴- آماده کردن کودک برای ورود به دبستان
با توجه به تعاریف فوق، هنگام ورود کودک به مهد کودک، مهمترین مسئله تأمین امنیت روانی محیط جدید و ایجاد آرامش برای وی است. خصوصاً کودکان زیر ۳ سال که به علت وابستگی شدید به خانواد در بدو ورود نیاز به توجه و مراقبت عاطفی بیشتری دارند. پذیرش در مهد کودک بایستی از ساعات کم و به تدریج و همراه با مادر شروع و هر روز نسبت به روز قبل، مدت ماندن کودک بیشتر شود.بعد از مدتی (که نمی توان به طور ثابت و مشخص مدت آن را برای همه بچه ها یکسان در نظر گرفت) کم کم از حضور مادر در مهد کودک کم شود و کودک در غیاب مادر، به صورت کوتاه مدت در مهد بماند و مدتی به همین صورت ادامه پیدا کند تا کودک تدریجاً مورد را بپذیرد. به هیچ وجه ماندن کودک در روزهای اول ورود به مهد کودک به صورت طولانی مدت و بدون همراهی پدر و مادر توصیه نمی شود. اگر کودکی تا سه هفته نتوانست با مهد کودک سازگاری برقرار کند می بایست از نگهداری او در مهد کودک صرف نظر کرد و راه دیگری برای مراقبت او پیدا کرد.
کودکان از ۵/۲ سالگی به تنهایی رضایت نمی دهند و بازی فردی آنها را ارضاء نمی کند، از دیدن سایر بچه ها خوشحال می شوند و به بودن با همبازی رغبت نشان می دهند. بنابراین سن اجتماعی و وارد گروه شدن در شرایط فعلی جامعه ما را، از حدود ۵/۲ تا ۳ سالگی می توان در نظر گرفت. بنابراین نقش مهد کودک در این سن اهمیت پیدا میکند مادرانی که به علل اشتغال یا تحصیل یا غیره ناچارند کودکان شیرخوار خود را حتی از ۲ یا ۳ ماهگی به مهد بسپارند ابتدا باید نسبت به انتخاب مهد بسیار دقت و اطلاعات داشته باشند. چون این کودکان حتی قادر نیستند که تنزل اوضاع را بازگو نمایند که بر آنها چه گذشته، بنابراین، بایستی به جایی سپرده شوند که از جهت نیازهای عاطفی، جسمی مختص این سن، مورد اعتماد باشد.
مهد کودک می بایست با انتخاب مربی دلسوز و مهربان و آگاه نسبت به مسائل و آموزش کودکان به عنوان جانشین مادر و یک مراقبت کننده ، بتوانند کمبود عاطفی مادر را به خوبی پر کند، در واقع آغوش مربی می بایستی جای آغوش مادر باشد.
تحقیقات روان شناسی بر روی کودکان زیر ۳ سال نشان می دهد، فقط عاطفی کودکان به علت عدم وجود محبت مادر یا جانشین وی باعث می گردد در آینده، این کودکان آسیب پذیر تر بوده و دچار بیماری های روانی گردند.
دلبستگی ، پیوند عاطفی مستحکمی بین کودک و مراقبت کننده است و اساس انطباق اجتماعی و شناختی آتی کوچک می باشد.
مکرراً مشاهده شده کودکانی که در روزهای اولیه ورود به مهد در جلوی در ورودی از آغوش والدین گرفته می شوند و با گریه و شیون بلافاصله به مربی سپرده می شوند دچار شب ادراری، تب و دردهای جسمی، بی خوابی، ترس هایی با علل نامعلوم و لکنت شده اند واین نشانگر اضطرابی است که کودک در روبرو شدن با محیط جدید به علت عدم احساس امنیت روانی – عاطفی به ان دچار شده است. از این رو کیفیت و نحوه ارتباط اولیه کودک با مربی یا مراقبت کننده خود، به تدریج ابعاد گسترده تری می یابد و اهمیت آن بیش از پیش نمایان می گردد. مراقبت کنندگانی که به دلیل عدم علاقه به کودک مشغله و گرفتاری زیاد، عدم تأمین مالی و ... مسائل دیگر، تمایلی در رسیدگی به نیازهای کودکان ندارند، به جای اینکه فضای مناسب برای رشد و تحول، زمینه های رشد نا به هنجار را در کودک فراهم می آورند و توانمندیها و قابلیتهای وی را محدود و حتی نابود می سازند. از این رو ویژگیهای مربی کودکان به طور خلاصه چنین ذکر می گردد.
علاقه مندی به کار با کودکان، داشتن سلامت روانی و جسمانی ، صبوری و شکیبایی، داشتن تجربه و احساس مادری برای کودکان، سرحال و با نشاط بودن، احساس تعهد ایمانی و اخلاقی در کار با کودکان آگاهی از مسایل و نیازهای کودکان ، توجه به رشد در ابعاد مختلف جسمانی، حرکتی، عاطفی، روانی،ذ هنی، اجتماعی و زبان آموزی کودکان، ظاهری اراسته و مرتب، با محبت و دلسوز بودن، بذل توجه یکسان به کودکان، داشتن توانایی و صلاحیت لازم در نگهداری از کودکان، عدم تبعیض بین کودکان به عبارت ساده تر، مربی این گروه سنی می بایست فردی متعهد، کاردان ، آگاه و سازمان دهنده به امور مربوط به کودکان باشد.
بخش عظیمی از آموزش و پرورش و دستور عمل هایی که در مهد کودکها اعمال می شود برای پیشبرد همه جانبه ی رشد عاطفی، جسمانی، ذهنی، اخلاقی و ذهنی هنری و خلاقیت کودکان است و آنان را برای ورود به دبستان آماده می سازد. تحقیقات روان شناسی در سالهای اخیر بیشتر در زمینه این مرحله از زندگی کودک (مقطع پیش دبستان) انجام شده و ثابت کرده اند که منش و هوش، تا آن درجه که در قدیم فکر می کرده اند، ذاتی و ارثی نیست، بلکه متأثر از شرایط محیط است. هر قدر محیط نشو و نمای کودک آگاهانه تر، غنی و درجهت شکوفایی کامل او باشد، هوش کودک بیشتر و خلق و خوی او متعادل تر است. به همین دلیل تعلیم و تربیت دوره ی پیش دبستان در زمان ما اهمیتی دیگر یافته است.
در واقع انطباق با محیط، درک نیازهای کودکان و فعال کردن آنان باید محور اصلی فعالیتهای قرار گیرد.
ماکارنگو معتقد است: شیوه ی آموزش و پرورش کودک در دوره پیش از مدرسه تعیین مکننده موفقیتهای تحصیلی او در دوران مدرسه است و نیز مطمئناً موقعیت های بعدی او در زمینه فعالیتهای علمی و هنری تأمین می کند و موفقیت اجتماعی و خوشبختی او در زندگی خصوصی رقم می زند.
موسسه خیریه سنا سازمانی غیرانتفاعی و غیر دولتی و انسان دوست، که انگیزه شکل گیری آن حمایت همه جانبه از کودکان مبتلا به سرطان وخانواده آنهاست.و درمان کودکان بیمار را براساس جدیدترین روشها و آخرین دست آوردهای علم پزشکی می داند.
با جلب مشارکت های مردمی وانواع کمک های بشردوستانه آنان اعم ازنقدی وغیرنقدی کودکان بیمار که توان معالجه را ندارند، در درمان و تحصیل یاری می نماید و همچنین دعوت از پزشکان و متخصصین و برگزاری سمینارهای علمی (درمان و پیشگیری از سرطان) بمنظور بالا بردن آگاهی جامعه از فعالیتهای دراز مدت این موسسه است.
کارکنان و یاوران موسسه صمیمانه با عشق وعلاقه بطور جدی و مستمر دوشادوش هم برای تحقق اهداف بشردوستانه تلاش می کنندو همیشه با افتخار پذیرای کودکان بیمار و خانواده های گرانقدرشان می باشد.
برای اطلاعات بیشتر به سایت موسسه خیریه سنا مراجعه کنید.
انجمن خورشید برای حمایت از حقوق شهروندی و قانونی افراد کمتوان ذهنی و تأمین آتیهای مناسب برای این افراد تأسیس شده است. خورشید انجمنی غیردولتی، خیریه و غیرانتفاعی است که مؤسسان و هیئت امنای آن متشکل از خانوادههایی هستند که یک یا دو فرزند کمتوان ذهنی دارند.
این انجمن از حمایت علمی و تخصصی تعدادی از رواشناسان و نیروهای با سابقه سازمان بهزیستی کل کشور در هیئت امنا استفاده می کند که داوطلبانه و بدون دریافت حقالزحمه به توانخواهان یاری میرسانند. مهم ترین اهداف این انجمن عبارت است از تلاش برای ارتقاء و تأمین حقوق فردی و اجتماعی و اقتصادی توانخواهان و کاهش معضلات ناشی از وضعیت ویژه آنان و ... . از اقدامهای انجام شده از سوی انجمن خورشید میتوان به موارد زیر اشاره کرد: تلاش در جهت شناساندن انجمن به سازمانها، مراکز، نهادها و مسئولان ذیربط دولتی و خصوصی، اجرای دورههای توانبخشی، آموزشی و حرفهای برای توانخواهان شامل تشکیل کلاسهای مهارتهای زندگی، موسیقی درمانی و ورزش درمانی، هنری و تئاتر و ... . از اساسیترین برنامه های آینده انجمن، تأسیس یک مرکز شبانهروزی برای حمایت مادی و معنوی از توانخواهان و ایجاد زمینه یک زندگی مطمئن برای آن ها است.
در همایش "مددکاری اجتماعی در حوزه کودکان" اعلام شد: روزانه 300 نوجوان وارد چرخه اعتیاد میشوند .
سرویس آسیبهای اجتماعی: همه مراکز درمانی اعتیاد به متادون آلوده شدهاند
استاد دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی با اشاره به آمار رسمی سال 88 گفت: طبق این آمار سن شروع اعتیاد، 15 تا 17 سالگی است و روزانه 300 نوجوان وارد چرخه اعتیاد میشوند.
به گزارش خبرنگار انجمن خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)، هادی معتمدی در همایش مددکاری اجتماعی در حوزه کودکان، با اشاره به اینکه در سالهای اخیر با دغدغه جدیدی به عنوان اعتیاد نوجوانان مواجه شدهایم، اظهار کرد: درحوزه کاریمان بارها با کودکان هفت ساله و پنج ساله معتاد و حتی کودکانی که معتاد به دنیا آمدهاند روبرو شدهایم.
وی بر لزوم تمرکز بر موضوع اعتیاد کودکان و نوجوانان تاکید کرد و گفت: مددکاری هزینه خشونتهای خانگی، اعتقادات بد، کمبود مهارتهای زندگی را کاهش میدهد. در پنج سالی که بنده مدیر کل دفتر آسیبهای سازمان بهزیستی بودم از سال 70 تعداد معتادان 200 الی 300 هزار نفر بود اما در دوره پایان مدیریتم به دو میلیون نفر افزایش یافت.
وی با بیان اینکه مسئله اصلی پایین آمدن سن اعتیاد است، افزود: طبق آمار رسمی در سال 88، 49 درصد دانشجویان به مواد دخانی اعتیاد داشتند علاوه بر آن رویه رو به رشد نرخ اعتیاد زنان و همچنین تغییر سبک اعتیاد از سبک فردی به جمعی و خانوادگی مسائل مورد توجه است. همچنین مسئله دیگر تبدیل شدن روشهای دشوار مصرف مواد مخدر به روشهای آسان تر است.
معتمدی با تاکید بر لزوم ورود سمنها در مهار اعتیاد، بیان کرد: اگر سمنها وارد جریان درمان اعتیاد بشوند این موضوع جدی گرفته میشود.
برنامههای متمرکز در خانواده از موثرترین و موفق ترین درمانهای اعتیاد است
حمیدرضا طاهری نماینده سازمان UNODC با اشاره به روشهای درمانی سوء مصرف مواد مخدر برای نوجوانان، اظهار کرد: از نظر ما امروزه مطالعات بسیاری در انواع روشهای درمانی اعتیاد نوجوانان شده است، اما در این میان مددکاری در درمان اعتیاد نوجوانان و کودک نقش ویژهای دارد.
وی با تقسیم بندی درمان اعتیاد به انواع درمان سرپایی، بستری و اقامتی کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت گفت: درمانی که در مورد اعتیاد کودکان و نوجوانان توصیه میشود درمان سرپایی است. همچنین روشهایی که خانواده محور هستند، در پروسه درمان اعتیاد کودکان و نوجوانان تاکید بسزایی دارد.
وی با تاکید بر نقش خانواده در درمان اعتیاد نوجوانان، گفت: طبق همه دیدگاهها و نظریهها، برنامههای متمرکز در خانواده از موثرترین و موفق ترین درمانهاست.
وی با تاکید بر اینکه معمولا کودکان و نوجوانان درگیر مواد مخدر به مواد مخدر سبکتر وابستگی دارند اظهار کرد: برای درمان کودکان و نوجوانان درمان چند رشتهای و تمرکز بر روانپزشکی، روانشناسی و مددکاری ضرورت دارد.
طاهری یکی از تهدیدهای بزرگ درمانهای اعتیاد کودکان و نوجوانان را درمانهای غیرمبتنی بر شواهد عنوان و اظهار کرد: در درمان کودکان و نوجوانان باید از تیم متبحر و روشهای درمانی خاصی استفاده شود. درمانهای سیستماتیک در این زمینه نقش بسیار مهمی دارند چنانچه مهمترین نوع درمان، خانواده درمانی چند بعدی یا خانواده درمانی عملکردی است ضمن اینکه درمانهای مصاحبههای انگیزشی بر شناختی رفتاری از لحاظ فردی نیز بسیار موثر هستند.
لزوم تاسیس مرکز درمان اعتیاد کودکان و نوجوانان هر برنامه درمانی که سیستم درمانی مددکاری را مدنظر قرار ندهد شکست خورده است
دیلمیزاده مدیر جمعیت «تولدی دوباره»، با بیان اینکه با وجود جلسات بسیار در سازمان بهزیستی روش درمانی خاصی برای درمان کودکان و نوجوانان مشخص نشده است، تصریح کرد: مدیر کل سابق دفتر اعتیاد دائم وعده تدوین پروتکل درمان اعتیاد کودکان و نوجوانان را میداد اما نهایتا هیچ برنامهای هم تدوین نشد حتی زمان مدیریت آقای فقیه اعتباری نیز برای تاسیس مرکز درمان اعتیاد کودکان و نوجوانان اعطاء شد اما این موسسه پول را برای این هدف به کار نبرد.
به گزارش ایسنا، وی با اشاره به آمار افراد بهبود یافته در گروههای خودیار AA و MA افزود: آمارها نشان دهنده این است که برنامههای گروههای خودیار در تمام دنیا برای افراد بالای 40 سال بسیار مفید است اگرچه در ایران این برنامه درمانی تا سن 25 سال هم جوابگو است اما مشکل اصلی این است که گروههای سنی زیر 17 سال در گروههای همیار هیچگاه جواب نمیگیرند زیرا این برنامهها برای این گروه سنی مناسب نیست.
وی با بیان اینکه جوانی که دچار اختلالات سوء مصرف مواد است دارای اختلالات دیگری هم میشود افزود: این گروه از نوجوانان معمولا در خانواده مناسبی زندگی نمیکنند لذا گروههای شبه خانواده برای درمان این افراد تشکیل میشود.
وی با تاکید بر بازتوانی معتادان کودک و نوجوان، گفت: حمایتهای اجتماعی توسط مددکاران بسیار مهم است و هر برنامه درمانی که سیستم درمانی مددکاری را مدنظر قرار ندهد شکست خورده است.
اعتیاد به بازیهای رایانهای، اصلیترین اعتیاد پنهان نوجوانان
سعید نوروزی، مددکار اجتماعی با اشاره به انواع دیگر اعتیاد نیز گفت: به غیر از اعتیاد به مواد مخدر انواع دیگر اعتیاد در جامعه شناخته نشده است، چنانچه اگرچه بسیاری از معتادان مواد مخدر مصرف نمیکنند اما رفتارهای اعتیادی را دارند که پیامد آن شبیه به پیامد اعتیاد است.
وی توضیح داد: اعتیاد پنهان به اعتیادی گفته میشود که فرد فقط با انجام یک کار خاص، فکر کردن به یک موضوع خاص آرامش از دست رفته خود رابه دست میآورد. برای مثال اینترنت، بازیهای کامپیوتری و خرید از جمله اعتیادهای پنهان هستند.
به گزارش ایسنا،وی اصلیترین اعتیاد پنهان را در نوجوانان اعتیاد به بازیهای رایانهای دانست و گفت: این اعتیادی است که فرد فقط آرامش خود را با بازی کردن به دست میآورد و برای آن زمان زیادی را صرف میکند. چنانچه به دیگر وظایف خود رسیدگی نمیکنند اما چون نوجوان مواد به خصوصی را مصرف نمیکند خانواده به راحتی از او میگذرد. این در حالی است که کودک مانند معتاد به رفتار خود ادامه میدهد.
نوروزی درباره درمان اعتیاد پنهان توضیح داد: مداخله برای این افراد باید به صورت جامع و متمرکز بر خانواده باشد، زیرا مشکل اعتیاد او مشکل یک نفر نیست. بلکه مربوط به محیطی است که او در آن رشد یافته است و در این مداخلات نقش مددکار بسیار موثر اما همواره مغفول مانده است.
وی افزود: در زمینه اعتیاد کودکان، کودک هم باید به عنوان معتاد هم به عنوان عضوی از خانواده اعتیاد مورد مداخله درمان وابستگیها قرار بگیرد زیرا بسیاری ازافرادی که بااو زندگی میکنند نسبت به زندگی با فرد معتاد هم اعتیاد دارند. حتی این بخش وابستگی هم در نگاه به اعتیاد بسیارمغفول مانده است.
نوروزی درمان اعتیاد پنهان را مشروط به آموزش مددکاران دانست و گفت: اگر گروههای خودیار برای درمان نوجوانان مناسب نیست به این دلیل است که اصولا سن بهبودی برای فرد معتاد بالای 30سالگی است.
دست مددکاران برای حمایت از دانش آموزان در مدارس باید باز گذاشته شود
آرزومندی – مددکار اجتماعی نیز با تقسیم بندی کودکان دچار سوء مصرف مواد مخدر، گفت: این دسته کودکان شامل کودکان خارج از دایره تحصیل (کودکان کار و خیابان و کودکانی که مدرسه را رها کردهاند و کاری انجام نمیدهند) و همچنین کودکان دانش آموز و دارای خانواده میشود.
وی با تاکید بر اینکه 3 تا 5 سال طول میکشد که افراد متوجه اعتیاد اعضای خانواده خود بشوند، اظهار کرد: مددکاران میتوانند چند نقش مختلف را ایفا کنند. یکی از این نقشها تمرکز بر عامل و نقش دیگر گروه خانواده است زیرا کودک معتاد مریض معلولی است که در خانواده به عنوان مریض مجهول باید مورد جستجو قرار بگیرد و مشکلاتش را در خانواده پیدا کند.
آرزومندی اظهار کرد: اعتیاد کودکان و نوجوانان در مراحل مختلف دارای درجات مختلفی از وابستگی است. به گونهای که برخی دچار سوء مصرف و برخی دیگر به آن ماده مخدر تنها وابستگی دارند که یکی از نقشهای موثر در این زمینه ورود مددکار در بحران است.
وی درباره مداخله مددکاران در سیستم آموزشی و مدارس گفت: باید دست مددکاران برای حمایت از دانش آموزان در مدارس باز گذاشته شود زیرا مددکار باید در سه حوزه فعالیت داشته باشد که این سه حوزه عبارتند از عرصه فردی، عرصه خانواده و عرصه اجتماع.
وی با ابراز امیدواری به اینکه فشاری که مددکاران ایجاد میکنند در سطح قانونگذاری هم تاثیرگذار باشد، افزود: وقتی کودکی وارد سوء مصرف مواد مخدر میشود با مسائل قانونی هم سر و کار پیدا میکند
آماری از اعتیاد نوجوانان موجود نیست
تا زمانی که سیستم درمانی به متادون متمرکز باشد کسی سراغ مشاوره نمیرود
براتی مدیر کل درمان اعتیاد بهزیستی نیز در این میزگرد باطرح این سوال که برای درمان معتادان تا کنون چه کاری انجام دادهایم، گفت: اگرچه مددکارها در این زمینه تلاش زیادی داشتهاند اما معمولا تلاشهای آنها فردی و بدون سازمان یافتگی بوده است. حتی دانش مددکاری نیز دانش نویی نیست که در این زمینه باید تجدید نظرهایی صورت گیرد.
وی با تاکید بر اینکه آماری از اعتیاد نوجوانان موجود نیست، گفت: در موضوع درمان اعتیاد هر تلاشی کردیم اما این را هم مدنظر داشته باشید که دست ماهم بسته است. چنانچه یکی از اهداف من در ابتدای فعالیتهایم تقویت سیستمهای روانی، اجتماعی در درمان اعتیاد بود اما این هدف من به معنی کوتاه آمدن بهزیستی ازشرایط صدور مجوز به سمنها نیست.
وی تاکید کرد: همه مراکز درمانی اعتیاد آلوده به متادون شدهاند زیرا تا زمانی که سیستم درمانی فقط با متادون متمرکز باشد کسی به سراغ مراکز مشاورهای نمیرود.
منبع: ایسنا